Thema: Leven en dood
De kleine dood
door Germa de Jong (Droomjournaal 2023, nr 3)
Slaap wordt ook wel ‘de kleine dood’ genoemd. Slaap en dood hebben verbanden met elkaar. In dit artikel kan ik dit illustreren met mijn eigen proces. Ik had zelf mijn weg te vinden uit een lange periode van chronische slapeloosheid. Slaap is de eerste voorwaarde om te kunnen dromen en dus onmisbaar voor ons als droomonderzoekers. Dromen kunnen op hun beurt iets onthullen over de bron van slapeloosheid. Ook in mijn proces hebben dromen een belangrijke rol gehad. Deze zal ik verderop belichten..
Slaap en de wetenschap
De neurologische wetenschap buigt zich de laatste jaren over slaap. Het belang van voldoende nachtrust komt hierdoor meer in het daglicht te staan. Het verwaarlozen van onze behoefte aan slaap – in het belang van productiviteit – wordt aan de kaak gesteld. Dat is een goede ontwikkeling. Dit leidt echter ook tot een zekere almacht van wetenschappelijk onderbouwde, evidence based behandelingen. Deze behandelingen gaan uit van de grootste gemene deler en zijn daarmee uniform. Dat gespecialiseerde wetenschap maar een deel van de olifant in beeld kan brengen wordt al bewezen door enkele tegenstrijdigheden. Matthew Walker maakt, in zijn bestseller “Slaap” (zie Droomjournaal 2023 nummer 1, bladzijde 17) uit wetenschappelijk onderzoek op, dat ieder volwassen mens 7 tot 8 uur slaap nodig heeft. Merijn van de Laar relativeert dit in ‘Slapen als een oermens’ door nadruk te leggen op de kwaliteit van de slaap. Ook over de invloed van het blauwe licht van telefoons en computerschermen hebben zij tegenstrijdige opvattingen. Bovendien geeft het geen duidelijkheid over de individuele verschillen die een precisie instrument als slaap kunnen beïnvloeden. Beide auteurs hebben zelf te maken gehad met een periode van slapeloosheid, maar bij beiden was dit tijdelijk van aard en had dit een duidelijk aantoonbare oorzaak. Helaas is dit bij mensen die lijden onder chronische slapeloosheid veelal niet het geval.
Slaap en de ziel
Een boek dat een bijzonder tegenwicht geeft aan de wetenschappelijke invalshoek is ‘Wakker zijn in de nacht’ van Clark Strand. Dit boek pakt slapeloosheid niet aan, maar benadrukt de waarde van de nacht en het donker. Hij schrijft over de spiritualiteit van slapeloosheid. In zijn visie zijn wij als mensen sinds de uitvinding van de gloeilamp van ons natuurlijke ritme afgeweken. Onze maatschappij is sindsdien op productiviteit gericht geraakt. Dat dwingt ons om 8 uur per nacht aaneengesloten te slapen, om de andere 16 uur in een waakbewustzijn door te brengen. Terwijl het in vroegere culturen heel gewoon was om enkele uren per nacht wakker te zijn en overdag ook even te slapen. We hebben daarmee volgens Clark Strand het contact met onze ziel en het Hogere verloren. In zijn kijk is de nacht een moment
bij uitstek om ons hier weer op te kunnen richten, zonder de verstrooiing van het licht.
Aandachtspunten bij de behandeling van slapeloosheid
Chronische slapeloosheid brengt iemand al snel in een vicieuze cirkel. Tijdens de slaap herstellen lichaam en geest zich van de dagelijkse inspanningen en indrukken. Na een slechte nacht ervaart vrijwel iedereen dat prikkelverwerking moeilijker gaat. Er heeft geen herstel plaatsgevonden. De persoon komt hierdoor sneller in een innerlijke alarmfase. Er wordt meer adrenaline aangemaakt. Die adrenaline zorgt weer voor een gespannen lichaam, verhoogde prikkelbaarheid en beperking van het vermogen om vanuit overzicht (het frontale brein) te functioneren. Dit verhoogt weer de stress, die moeilijker afgebouwd kan worden om in de nacht tot de nodige diepe rust te kunnen komen.
Slaapcentra en therapeuten die slaap behandelen gebruiken verschillende invalshoeken om dit probleem te benaderen. Vanuit mijn eigen kennis en ervaring kom ik tot de volgende indeling. Wanneer je hier nog een aanvulling op hebt, zou ik dat graag horen.
- Allereerst is er de slaaphygiëne. Het aanleren van gezonde gewoontes die de slaap bevorderen. Bijvoorbeeld een vast ritme van naar bed gaan en opstaan, overdag regelmatig een pauze houden, voldoende frisse lucht en beweging, voorzichtig met genotsmiddelen als cafeïne en alcohol enzovoort.
- Bij de gangbare slaaptrainingen wordt er daarnaast aandacht gegeven aan je cognitie over slaap. Ga je je zorgen maken als je niet slaapt, dan verergert dit het probleem. Daarnaast is er aandacht voor het aanleren van ander gedrag in de dag, waardoor je minder stress opbouwt. Slaapcentra zijn, zoals veel van de reguliere hulpverlening, gebaseerd op cognitieve gedragstherapie.
- De slaaptrainers of therapeuten die iets verder gaan, richten hun aandacht vooral op verbetering van lichamelijke processen en ontspanning van het zenuwstelsel. Yoga, mindfulness, compassietraining, maar ook nieuwere stromingen als de Polyvagaal theorie richten zich op het bewust worden en ontspannen van stressreacties. Daarnaast zijn er vele therapeuten die een verbetering in je systeem tot stand brengen met voedingsadviezen en supplementen, een homeopathische behandeling of herstel van je energiebanen zoals bij acupunctuur of meridiaan therapie.
- In mijn ogen blijft het effect van deze behandelingen beperkt, zolang er geen aandacht is voor wat de ziel je in de nacht probeert te vertellen. In de nacht immers komt dat naar boven wat je overdag geen ruimte kunt geven. Emotionele knopen, existentiële vragen en onbewuste trauma’s kunnen de overgave aan slaap danig in de weg zitten. Hiermee komen we op het terrein van dromen, zoals ik verderop met twee eigen dromen laat zien. Verschillende vormen van psychotherapie zoals lichaamsgerichte therapie, hypnose en regressietherapie kunnen de diepere lagen in je onderbewuste benaderen en helen.
- Tenslotte is er nog de mogelijkheid om anders naar de nacht te gaan kijken. De nacht is het moment dat alles om ons heen stil valt. Er zijn weinig prikkels, de lucht wordt schoner, er heerst meer stilte. Het is bij uitstek het moment voor bezinning, spirituele ervaringen en inspiratie. Vele monniken staan midden in de nacht op om te bidden of mediteren en veel kunstenaars vinden dan inspiratie voor hun werk. Als je de nacht kunt benutten voor je spirituele groei, kan het zelfs heilzaam zijn om wakker te zijn in de nacht.
Mijn ervaring met slaap
In mijn ogen is slaap bij uitstek een moment waarop het onderbewuste ons gezelschap komt houden. Onze dromen zijn daar een product van. Maar wat als er in dat onderbewuste angsten leven die de overgave aan de slaap bemoeilijken? Dat was in mijn geval aan de orde. Jarenlang vroeg ik me af wat me toch zo angstig maakte, terwijl ik in mijn dagelijks handelen helemaal niet bang van aard ben. Ik had al heel wat therapieën ondergaan en had van natuurgenezer en meridiaantherapeut tot helderziende geraadpleegd. Het heeft allemaal goede bijdragen geleverd, maar nooit kwam het tot de kern, zodat ik, in een burn out, werd aangemeld bij een gerenommeerd slaapcentrum. Bij mijn intake vertelde ik over mijn angst. Het werd afgedaan met een diagnose ‘lichte angststoornis’. Te licht om te kunnen behandelen met EMDR, dus lag de nadruk op trainen van slaaphygiëne en slaaprestrictie [korter in bed liggen, om zo de periode van wakker liggen in bed te verkorten – red.]. Dit laatste maakte, dat ik verder ging dissociëren van mijn gevoel waardoor mijn nachtelijke angst toenam.
Gelukkig volgde ik in diezelfde periode de opleiding ‘Instrument voor Hulp’ bij het ITIP. Daar kreeg ik de kans om mijn emotionele knopen en levensvragen te onderzoeken. Ik vond daarnaast een holistisch masseuse die de vinger letterlijk en figuurlijk op de zere plek kon leggen. Ik was me er toen al bewust van aan het worden, dat ik een alleen-geboren-tweeling kon zijn. 1 op de 10 zwangerschappen begint met een meerling die veelal voor de 12e week wordt afgestoten. Op zich dus niet zo uitzonderlijk. Mijn moeder wist me te vertellen dat ze ging vloeien toen ze zwanger was van mij. Zij kreeg voorgeschreven om te blijven liggen zodat ze mij niet zou verliezen. “Toen hield het deinen op”, merkte de masseuse op. Daar viel voor mij het kwartje. Altijd als het stil werd, schrok ik wakker. Er volgde een intens verwerkingsproces en daarnaast begreep ik eindelijk mijn angst, zodat ik haar beter de ruimte kon geven. Het verdere proces bracht me bij de twee doodgeboren tweelingen die mijn oma kreeg voordat mijn moeder kwam, als eerste kind dat levend geboren werd. Er is geen wetenschap voor nodig om aan te tonen dat mijn moeder met veel onverwerkte rouw en angst belast was geraakt. Angst die ongetwijfeld een rol heeft gespeeld toen ze ging vloeien en die ik als foetus gevoeld moet hebben. Angst die me wakker schudde tot ik haar in de ogen kon zien.
Twee bijzondere dromen
In mijn verdere onderzoek ging ik beseffen dat ik zes extra ooms en tantes had (mijn oma kreeg na vier levende nog twee doodgeboren kinderen) die nooit een naam en een graf hadden gekregen. Ik wist dat ik degene zou moeten zijn, die hen alsnog hun plek zou kunnen geven. Na dit besef sliep ik een tijdlang als een roos. In die tijd kreeg ik twee bijzondere dromen:
Ik kom in een ruime lichte huiskamer waar mijn oom en tante blijken te zitten. [Zij waren de broer en zus van mijn moeder en kampten zelf ook met slaapproblemen.] Ik wil eerst mijn oom begroeten, maar mijn tante springt op en is hem voor. Zo blij is ze om me weer te zien. Mijn oom hangt als een puber languit op de bank. Ze zijn heel ontspannen.
Tijdens mijn droomopleiding werkte ik met deze droom. Ik werd me ervan bewust dat de onverwerkte rouw van mijn grootouders ook hen parten heeft gespeeld bij hun slaap en dat ze me hun dankbaarheid wilden laten zien voor mijn inzichten. Ze konden zich eindelijk ontspannen.
Ik loop een heuvel op waar met lichte, halftransparante doeken een soort tent in de vorm van een labyrint is gemaakt. Ik loop er doorheen en kom moeiteloos bij de uitgang, die aan de achterkant is. Ik word opgewacht door een soort Dalai Lama die me glimlachend zegt: ‘Zo moeilijk was het niet hè?’ Ik besef dat ik verder ben dan ik dacht.
Deze spirituele droom was voor mij een poort naar moeiteloosheid. Een moeiteloosheid die in me groeit en mij gemakkelijker doet overgeven aan de slaap. Die me ook inspireert om mijn ervaring door te geven aan anderen, die worstelen met hun slaap en die – zonder aandacht voor hun ziel – niet krijgen wat ze verdienen.
De speelse, beeldende taal van dromen en de diepere lagen die ze onthullen raken Germa de Jong in haar wezen. Germa is Itip geregistreerd coach, droomcoach en beeldend therapeut: sprinkeling.nl
germa@sprinkeling.nl